اسلام‌آباد غرب با نام های پیشین شاه آباد غرب و هارون آباد یکی از شهرهای استان کرمانشاه است. به لحاظ جمعیت دومین شهر استان کرمانشاه بعد از شهر کرمانشاه است. این شهر تا قبل از انقلاب ۵۷ شاه آباد (شاباد) نام داشت.از کارخانه‌های این شهر کارخانه کاشی کاژه و کارخانه بزرگ آن کارخانه قند است. در شامگاه ۲۱ آبان ماه ۱۳۹۶ زلزله‌ای به بزرگی ۷/۳ریشتری شهر سرپل ذهاب را لرزاند و خسارات زیادی به این شهر وارد کرد و بیش از ۳۰۰ کشته و زخمی به جای گذاشت. زبان مردم این شهر کردی کلهری است.

نام

شهر اسلام‌آباد در گذشته روستایی به نام ئارون آباد (هارون آباد) بود و یکی از آبادی‌های بخش باوندپور محسوب می‌شد. در سال ۱۳۱۴ نام آن به شاه آباد تغییر یافت و پس از انقلاب ۵۷، اسلام‌آباد نامیده شد. هم‌اکنون نیز بزرگان و ریش سفیدان شهر و منطقه آن را با همان نام ئارون آباد می‌خوانند. اما این شهر با توجه به استقرار حکومت‌های مختلف در این شهر و کلاً منطقه در دوران مختلف تاریخی نام‌های دیگری را نیز تجربه کرده و بر خود داشته که هیچگاه ماندگار نبوده و تنها از طرف حاکمان بر آن گذاشته شده و مورد اقبال مردم نبوده‌است. از جمله این نام‌ها می‌توان به «مَنَلی» یا «ری مَنَلی» در اوایل اسلام، «زیدیه» در دوران خلافت عباسیان، «شاه آباد غرب» (به کردی = شاباد)، در دوران پهلوی و زمان حکومت رضا شاه اشاره کرد. پس از پیروزی انقلاب بهمن ۱۳۵۷ نام شهر توسط آیت‌الله محمد یزدی به اسلام‌آباد غرب تغییر پیدا کرد.

مشخصات جغرافیایی

این شهر از شمال به شهرستان جوانرود، از خاور به شهرستان کرمانشاه، از جنوب به شهرستان سیروان در استان ایلام و از باختر به شهرستان دالاهو و گیلان غرب محدود می‌شود. در درازای جغرافیایی ۴۶ درجه و ۳۱دقیقه و در پهنای جغرافیایی ۳۴درجه و ۶دقیقه و در بلندی ۱۳۳۵ متری از سطح دریا، در ۶۵ کیلومتری جنوب باختری کرمانشاه و در مسیر راه کرمانشاه – خسروی قرار دارد. آب و هوای این شهرستان معتدل مدیترانه‌ای و بارندگی سالانه به‌طور متوسط ۴۷۸ میلی‌متر است. مسیرهای دسترسی به‌این منطقه عبارت است از:

به علت قرار داشتن بر سر راه اصلی مرکز ایران، مرز عراق، و مسیر ارتباطی کرمانشاه - قصر شیرین - خسروی (در کنار مرز) از اهمیتی ویژه‌ای برخوردار است.

پیشینه تاریخی

پژوهشهای باستان شناسی نشان داده که دشت اسلام آباد از دوره پارینه سنگی میانی مورد سکونت انسان بوده است. قدیمیترین بقایای سنگواره انسان که در ایران یافت شده مربوط به غار وزمه در شهرستان اسلام آباد است[۱]. این نمونه یک دندان آسیای کوچک مربوط به کودکی حدودا هشت ساله از گونه نئاندرتال است.

آثار سکونت نخستین روستا نشینان زاگرس در چیا جانی کشف شده است که حدود نه هزار سال قدمت دارد. علاوه بر این پژوهشگران دانشگاه ماینس آلمان، موزه تاریخ طبیعی پاریس و موزه ملی ایران موفق به استخراج دی ان ای باستانی از یک تکه استخوان کف پای انسان دوره نوسنگی از غاری در شهرستان اسلام آباد شدند. این استخوان به روش کربن ۱۴ سالیابی شده و حدود ۹ هزار سال قدمت دارد. مطالعات ژنتیک نشان داده که وی مرد بوده و دارای موهای سیاه، چشمان قهوه‌ای و پوستی نسبتاً تیره بوده است. بررسی ایزوتوپی استخوان حاکی از این است که رژیم غذایی فرد مذکور بیشتر متکی بر غلات بوده است. نتایج این کشفیات مهم در ژورنال ساینس در تیر ماه ۱۳۶۵ منتشر شد. قدمت لایه‌های مکشوفه «تپه چقاگاوانه» در مرکز این شهر به گفته باستان شناسان و طبق اعلام میراث فرهنگی حداقل هشت هزار سال پیش بر می‌گردد. از مهم‌ترین آثاری که از این تپه بدست آمده لوحه‌های گلی این تپه باستانی است. الواح گلی طی کاوشهای محمود کردوانی در تپه باستانی چغاگاوانه در سال ۱۳۴۹ خورشیدی کشف و به موزه ملی ایران منتقل شد. طبق اظهار باستان‌شناسان این مجموعه شامل ۵۶ لوح گلی نسبتاً سالم و ۲۸ قطعه شکسته‌است که به (خط میخی) نوشته شده و مربوط به دوره بابل قدیم (حدود ۳۸۰۰سال پیش) است. موضوع بیشتر این نامه‌ها مرتبط با کشاورزی و دامداری از جمله ارسال یا دریافت محموله‌هایی چون جو، روغن و پارچه محاسبه کار انجام شده توسط کارگزاران و حیوانات بارکش است. همچنین در این گل نبشته‌ها نام اشخاص زیادی دیده می‌شود که بسیاری از آنان زنانی هستند که در کارگاه‌های پارچه بافی مشغول فعالیت بوده‌اند. علاوه بر گل نوشته‌ها، به همراه این بایگانی یک مهر استوانه‌ای با نقش یک نیایشگر در مقابل رب‌النوعی دیده می‌شود که بر تخت نشسته و عصای سلطنتی به شکل دو رعد در دست گرفته‌است. متن میخی روی این مهر اطلاعات مهمی را در زمینه نقوش آن در اختیار باستان شناسان قرار می‌دهد که از جمله آن‌ها می‌توان به شمی توم، دختر نوری ری، خدمتگزار خدای رعد اشاره کرد. تپه باستانی چغاگاوانه حاوی بقایای سکونت انسان از حدود هشت هزار سال پیش تاکنون است.

اسناد بسیاری قدمت اسلام‌آباد غرب را ثابت می‌کنند؛ که یکی از این ادله نام ئاروینیاوا می‌باشد که به اشتباه «هارون آباد» خوانده می‌شود. این نام زمانی بر این شهر نهاده شده که سرداری به نام «سولوسونو» در این شهر زندانی بوده و پس از رهایی از زندان دست به عمران این شهر زده و نام او به افتخار خدماتش بر این شهر می‌ماند، لقب این سردار «ئاروینیا» بوده. همچنین در کتاب تاریخ ماد اشاره شده که در کتیبه‌های آشوری، از شهری یاد می‌شود به همین نام «ئاروینایاوا» که محل آن را جنوب شهر تاریخی الی پی (حوالی کرماشان کنونی در شرق کردستان) است.

در دوران پس از اسلام می‌توان به ورود کریم خان به اسلام‌آباد و پیشواز علی خان ایوانی خان وقت کلهر و ازدواج دخترش شاه پسند (قدم خیر) با کریم خان اشاره کرد، این مکان هنوز با نام چشمه شاه‌پسند (کیه‌نی شاپسن) در نزدیکی اسلام‌آباد قرار دارد.

پیترو دلاواله در سفرنامه اش این‌گونه از اسلام‌آباد یاد می‌کند: «روز شنبه چهاردهم، بعد از اینکه سراشیبی تندی را پیمودیم؛ بر روی چمن‌زار وسیعی که از تپه‌های متعدد و زیبا احاطه شده و یکی از زیباترین مناظری بود که در عمرم دیده بودم، چادر زدیم. نزدیکترین ده که بر روی تپهٔ کوتاهی بنا شده و آبشاری از وسط آن می‌گذشت، هارون‌آوا نامیده می‌شد، که بعضیها به غلط، به آن هارون‌آباد می‌گفتند.»

دوران جنگ ایران و عراق

این شهر بیش از ۳۰۰ بار در طول جنگ ایران و عراق مورد حمله موشکی و بمباران هوایی هواپیماهای رژیم عراق قرار گرفت؛ و حدود بیش از ۱۲۰۰ نفر از مردم این شهر در ایام جنگ کشته شده‌اند.

با آغاز جنگ ایران و عراق، اسلام‌آباد به لحاظ موقعیت جغرافیایی و سوق‌الجیشی خود، از اهمیت بالایی در تدارکات نیروهای نظامی ایران در جبهه‌های جنگ در محورهای جنگی استان کرمانشاه تبدیل شد. همه مهمات و نیروی انسانی نظامی که به سرپل ذهاب، قصر شیرین، گیلان غرب و … ارسال می‌شد، از این شهر می‌گذشت. به دلیل نزدیکی این شهر به جبهه‌ها، این شهر در واقع به محل انباشت نیرو و مهمات تبدیل گشت. نیروهای عراقی با توجه به نقش این شهر در تدارک نیروهای ایرانی، از همان روزهای آغاز جنگ به بمباران مناطق نظامی، صنعتی و مسکونی این شهر با هواپیما و موشکهای زمین به زمین اسکاد روسی پرداختند. این شهر بر اثر بمبارانها تلفات جانی و مالی بسیار داده‌است. در روزهای پایانی جنگ، که نیروهای سازمان مجاهدین خلق با پشتیبانی نیروهای عراقی، در عملیات موسوم به فروغ جاویدان در استان کرمانشاه پیشروی کردند، در دشت حسن‌آباد که از توابع اسلام‌آباد غرب است، با نیروهای ایرانی برخورد کردند و شکست خورند. ترکیب جمعیتی اسلام‌آباد غرب بر اثر جنگ تغییراتی کرد و آوارگان شهرهای مرزی استان کرمانشاه بدین شهر پناه آورند و نیز بسیاری از مردم بومی شهر از ترس بمباران‌های هوایی به شهرهای مرکزی ایران گریختند و پس از جنگ نیز دیگر هرگز به وطن خود بازنگشتند.

مردم

مردم شهر به زبان کردی گویش کلهری تکلم می‌کنند. در ترکیب جمعیتی شهر از ایل‌های دیگری چون: گوران، سنجابی، و … نیز زندگی می‌کنند که کمتر از ده درصد جمعیت شهر را شامل می‌شوند.

جمعیت

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت آن ۹۰٬۵۵۹ نفر (۲۶٬۵۰۳ خانوار) بوده‌است.

دین و آیین

اکثر مردمان شهر مسلمان و بر آئین شیعه‌اند. اما گروهی نیز پیروی دین یارسان اهل حق هستند که عموماً از ایل‌های گوران، قلخانی و سنجابی می‌باشند. همچنین اقلیتی نیز پیروی دین‌های یهودی و مسیحی هستند.

زبان

زبان مردم اسلام‌آباد غرب کردی کلهری است.

فرهنگ

سالن‌های سینما

اسلام‌آباد غرب دارای یک سینما به نام سینما احسان با ظرفیت ۶۶۰ صندلی بود که سال‌ها از تعطیلی آن می‌گذرد و هم‌اکنون با تغییر کاربری به عنوان تالار عروسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

صنایع دستی

موج بافی (رختخواب پیچ)، قالی بافی، چیخ بافی، نمد مالی، موزائیک کاری، معرق کاری، منبت، گیوه بافی، طراحی فرش

پوشش مردم

یکی از قدیمی‌ترین پوشش‌های زنان این منطقه به ویژه در نقاط روستایی و عشایری سربند یا سَروَن (با نام محلی گُل وَنی) است که غالباً مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته هم‌اکنون این پوشش بیشتر در مراسم مختلف به کار گرفته می‌شود و از رواج زیادی در میان زنان ایل کلهر، سنجابی، گوران و… برخوردار است.

اقتصاد

منطقه ویژه اقتصادی اسلام‌آباد غرب

در تاریخ ۱۳۸۵/۹/۳۰ ایجاد منطقه ویژه اقتصادی اسلام‌آباد غرب مصوب، و در تاریخ ۱۳۸۹/۷/۴ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و در ۱۳۸۹/۸/۱۱ قانون ایجاد منطقه ویژه اقتصادی مذکور از سوی رئیس‌جمهور وقت ابلاغ گردید؛ که در ابتدا سازمان همیاری شهرداری‌های استان کرمانشاه به عنوان مجری منطقه ویژه معرفی و از تاریخ ۱۳۹۰/۵/۱۲ وظیفه سازمان مسئولی به منطقه ویژه زاگرس تفویض گردید

کارخانه قند

کارخانه قند اسلام‌آباد غرب در سال ۱۳۱۴ احداث شدکه در جریان جنگ ایران و عراق قسمتی از کارخانه تخریب شد. هم‌اکنون با ظرفیت ۱۵۰۰ تن چغندر در روز، به تولید شکر، تصفیه شکرخام و تبدیل آن به قندکله و شکر سفید می‌پردازد. در سالهای متوالی این کارخانه به عنوان واحد نمونه کیفی انتخاب گردید. قند اسلام‌آباد مرغوبترین قند ایران می‌باشد به‌طوری‌که فقط کشاورزان چغندر کار ازآن بهره می‌برند

کارخانه کاشی کاژه

بزرگترین شرکت تولیدکننده کاشی، سرامیک و گرانیت در بخش خصوصی کشور و دومین تولیدکننده در بین کارخانجات دولتی و خصوصی و بخش عمومی می‌باشد.

منابع تأمین انرژی

نیروگاه سیکل ترکیبی اسلام‌آباد غرب و نیروگاه سیکل ترکیبی دالاهو از منابع تأمین انرژی در این منطقه هستند.

کشاورزی و دامداری

آب کشاورزی شهرستان از رودها و چاه‌ها فراهم می‌شود و گوناگونی محصولاتی چون گندم، جو، بنشن، گیاهان علوفه‌ای، تره بار، سیب، گلابی، به، انار، انجیر، انگور، زردآلو، و بادام نشان از رونق کشاورزی در منطقه دارد. کشاورزی در شهرستان اسلام‌آباد غرب سنتی و نوع کشتی آبی و دیمی است. باغ‌داری نیز رواج زیادی داشته و محصولات آن از جمله صادرات این شهرستان محسوب می‌شود. دام‌داری با شیوه سنتی در این شهرستان رواج دارد و شامل پرورش بیش ازنیم میلیون راس دام و فراورده‌های آن به مقدار قابل ملاحظه‌ای صادر می‌شود. پرورش طیور به دو روش صنعتی به میزان ۷۰ درصد و سنتی به میزان ۳۰درصد صورت می‌گیرد که بیشتر به مصارف داخلی می‌رسد. صادرات شاباد شامل محصولاتی چون گندم، جو، بنشن، تره بار، گردو، بادام و فراورده‌های دامی و قالی می‌شود.

جاذبه‌های گردشگری

• سراب شرف آباد
• تپه چغاگاونه

تپه چغا گاوانه مربوط به دوران پیش از تاریخ ایران باستان است و در اسلام‌آباد غرب، داخل شهر واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۹ تیر ۱۳۴۸ با شمارهٔ ثبت ۸۳۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[۱]

• سد شیان
• سراب هرسم
• امامزاده علی‌اکبر
• منطقه جنگلی گلال سیاه

منطقه‌ای در جنوب غرب شهرستان اسلام‌آباد غرب که شامل تپه‌های فراوان و مملو از درختان بلوط است که در فصل بهار به عنوان یک تفرجگاه کاملاً طبیعی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• امامزاده قاضی الکیا
• امامزاده حسن
• میان تنگ منصوری «ناوتنگ منصوری»
• آتشکده شیان

بر اساس تحقیقات باستان‌شناسی در محل شیان کرمانشاه که به خاطر احداث سدی در منطقه انجام شد آثاری از هزاره دوم پ م تا دوران اسلامی کشف شد. در این محل آتشکده عظیمی مربوط به دوران اشکانی ساسانی نیز کشف شد که اولین آتشکده مکشوفه در ناحیه کرمانشاه است. اضلاع آتشکده ۱۹٫۵متر در ۱۴٫۵ متر است و از این لحاظ یکی از بزرگترین آتشکده‌های ساسانی به‌شمار می‌رود.

• آتشکده میل میلگه:

آتشکده میل میلگه یکی از آتشکده‌های اواخر دوره ساسانی است که در ۳۲ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان اسلام‌آباد غرب در منطقه‌ای به نام منطقه میلگه و در حاشیه روستایی به نام میلگه باباخان قرار دارد. این اثر ارزشمند تاریخی یکی از آتشکده‌های دوره ساسانی است که همانند سایر آتشکده‌های آن دوره از مصالح لاشه سنگ و ملات گچ ساخته شده‌است. این بنای تاریخی که هسته اصلی و باقی‌مانده بنای بزرگتری است متشکل از چهار جرز سنگی است که در بخش داخلی آن نیز سکویی جهت قراردادن آتشدان و تعدادی پایه گچی و سنگی قرار دارد که در نوع خود بی‌نظیر و منحصر به فرد است.

جستارهای وابسته

• منطقه ویژه اقتصادی اسلام‌آباد غرب (زاگرس)
• تپه چغا گاوانه

یادداشت‌ها

منابع