10.1K
دَماوَند کوهی در شمال ایران است که بلندترین کوه ایران و بلندترین آتشفشان آسیا و خاورمیانه است. و یکی از۱۵۱۵قله بسیار برجسته جهان بهشمار میرود دماوند ...
دَماوَند کوهی در شمال ایران است که بلندترین کوه ایران و بلندترین آتشفشان آسیا و خاورمیانه است. و یکی از۱۵۱۵قله بسیار برجسته جهان بهشمار میرود دماوند در پاره مرکزی رشتهکوه البرز در جنوب دریای مازندران جای دارد. این کوه از دیدگاه تقسیمات کشوری، در بخش لاریجان شهرستان آمل در استان مازندران قرار دارد. به هنگام صاف و آفتابی بودن هوا، از شهرهای تهران، ورامین، قم و همچنین کرانههای جنوبی دریای خزر قابل رؤیت است. کوه دماوند در سیزدهم تیرماه سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملّی ایران ثبت شد. همچنین کوه دماوند از سال ۱۳۸۱ به عنوان «اثر طبیعی ملّی» در شمار مناطق چهارگانهٔ ارزشمند از نظر حفاظت محیط زیست قرار گرفتهاست.
از دماوند در اساطیر ایران هم یاد شدهاست و شهرت آن بیش از هر چیز به این سبب است که ضحاک در آن به بند کشیده شدهاست. در آثار ادبی فارسی نیز فراوان به این اسطوره و بهطور کلّیتر کوه دماوند اشاره شدهاست. در بندهش اینچنین آمده: رود هرهز (هراز) در تپرستان (مازندران) است و از کوه دماوند سرچشمه میگیرد.
به نقل از درگاه ملّی آمار ایران، فرازایِ کوه دماوند از سطح آبهای آزاد ۵٬۶۱۰ متر است. سازمان نقشهبرداری کشور در سال ۱۳۸۵ در جریان پروژه ای ده روزه و با روشهای مختلف اقدام به اندازهگیری ارتفاع دقیق قله کرد و عدد ۵۶۰۹/۲۰ (پنج هزار و ششصد و نه متر و بیست سانتیمتر) را برای قله به ثبت رساند و بعد از آن در تمامی منابع ارتفاع ۵۶۰۹/۲ یا به صورت گردشده، ۵۶۱۰ متر عنوان شد که در واقع عدد صحیح ارتفاع دماوند است.
در گذشته اندازههای دیگری نیز برای ارتفاع کوه دماوند ذکر شدهاست. در سال ۱۹۶۶ میلادی فردی به نام آلن باخ بر اساس تصاویر ماهواره ای ارتفاع قله را ۵۶۷۰ متر اندازهگیری کرد که بعدها یک متر به آن افزوده شد و عدد ۵۶۷۱ متر وارد کتابهای درسی و بسیاری از منابع شد و در ذهن بسیاری از ایرانیان نقش بست. این عدد همچنان بر روی بسیاری از یادبودهای روی قله برای دماوند ذکر میشود. برخی منابع دیگر نیز، از جمله پایگاه ملّی دادههای علوم زمین ایران و وبگاه رصدخانهٔ زمین ناسا، فرازای ۵٬۶۷۰ متر و ۵٬۶۷۱ متر را نیز برای قلّهٔ این کوه ذکر کردهاند. افزایش دقت اندازهگیری و کالیبراسیون دقیق و بهتر دستگاههای اندازهگیری نشان میدهد ارتفاع ۵۶۷۱ متر نادرست است.
ارتفاع نسبی دماوند، که با اندازهگیری ارتفاع قلّه نسبت به پستترین درّهٔ بین این قله و نزدیکترین قلّهٔ مرتفعتر تعیین میشود، ۴۶۶۷ متر است که دماوند را در ردهٔ دوازدهم بلندترین قلّههای دنیا از نظر ارتفاع نسبی قرار میدهد. در فهرست قلهها بر پایه ارتفاع نسبی، کوه ۵۶۱۰ متری دماوند پس از کوههای اورست، آکونکاگوا در آرژانتین، دنالی در آمریکا، کلیمانجارو در تانزانیا، وینسون در جنوبگان، البروس در روسیه و مون بلان در آلپ، دوازدهمین کوه برجسته و مستقل دنیاست و ارتفاع نسبی آن بالاتر از کوههای کی۲، نانگاپاربات، کانگچنجونگا و بسیاری از کوههای بلند دیگر است که نشاندهنده برجستگی توده آتشفشانی دماوند نسبت به زمینهای اطراف خود است. دلیل اصلی دیدهشدن کوه دماوند از فاصلههای بسیار دور نیز همین ارتفاع نسبی بالای دماوند است.
شهرهای رینه و گزنک در دامنهٔ این قلّه قرار دارد، همچنین این قلّه در ۲۶ کیلومتری شمال غربی شهر دماوند، ۶۲ کیلومتری جنوب غرب آمل و ۶۹ کیلومتری شمال شرقی تهران واقع شدهاست.
رودخانهٔ تینه در شمال، رودخانهٔ هراز در جنوب و شرق و رودخانهٔ لار در غرب این کوه واقع شدهاند. رودخانه لار و دیوآسیاب در غرب و رود پنج او (پنج آب) در شرق کوه دماوند جاری است.
قلّهٔ دماوند در مرکز رشتهکوه البرز و در ناحیه موسوم به البرز مرکزی واقع شدهاست.
موقعیّت جغرافیایی کوه البرز در عکسهای ماهوارهای ناسا از دماوند:
کمینهٔ دمای هوا در ارتفاعات دماوند تا ۶۰ درجه زیر صفر (در زمستان) و تا یکی-دو درجه زیر صفر (در تابستان) پایین میآید.
سرعت توفان در دماوند گاهی از ۱۵۰ کیلومتر در ساعت میگذرد. سرعت باد در کوهپایهها گاه به هفتاد کیلومتر در ساعت میرسد. بیشتر بادها از غرب و شمال غربی میوزند.
میانگین بارندگی در ارتفاعات دماوند ۱۴۰۰ میلیمتر در سال است و بارش در ارتفاعات معمولاً به صورت برف است.
فشار هوا در قلّهٔ دماوند نصف فشار هوا در سطح دریا است.
دماوند یک کوه آتشفشانی مطبّق و نیمه فعال است که عمدتاً در دوران چهارم زمینشناسی موسوم به دوران هولوسین تشکیل شده و اولین فوران آن حدود ۱٫۷۸ میلیون سال قبل رخ دادهاست ولی حداکثر تعداد فوران آن طی ۶۰۰ هزار الی ۲۸۰ هزار سال قبل رخ دادهاست و عمر این کوه با استفاده از روش کربن ۱۴ حداقل ۳۸۵۰۰ سال تخمین زده شدهاست. وجود چندین چشمهٔ گوگردی و چشمههای آب گرم از شواهد نیمه فعال بودن این آتشفشان است. بیشترین و عمدهترین فعالیت آتشفشانی این کوه که باعث شکلگیری آن شده در حدود ۱۰۰۰۰ سال قبل روی دادهاست.
قطر دهانه این آتشفشان در حدود ۴۰۰ متر است که دریاچهای از یخ آن را پوشاندهاست و دودخانهایی در اطراف آن وجود دارد. همچنین نشانههایی از وجود دهانههای قدیمی و کاسههای آتشفشانی در پهلوهای جنوبی و شمالی کوه ملاحظه میشود که قطر کاسه شمالی به ۹ کیلومتر میرسد.
نام دماوند به دو صورت مشهور دماوند و دنباوند (با زبر یا پیش دال) ضبط شدهاست. حتی در بعضی مآخذ هر دو صورت نام آمدهاست. صورت دیگری که از نام این کوه ضبط شدهاست دباوند است. این کوه را با نامهای کاملاً متفاوت بیکنی و جبل لاجورد نیز ثبت کردهاند. «نام دماوند در تورات آمده و صورت کهن آشوری آن «بیکن» است (ری باستان ۲/۶۴۲)»
در مورد دلیل نامگذاری دماوند در فرهنگ معین آمدهاست: «دم (دمه، بخار) + آوند = دماوند؛ دارای دمه و دود و بخار (آتشفشان)»
احمد کسروی دربارهٔ نامگذاری دماوند یا دنباوند نظر کاملاً متفاوتی دارد. وی با استدلالهایی نسبتاً پیچیده نامگذاری «نهاوند» و «دماوند» را مرتبط میداند و مینویسد «در زبانهای باستان «نها» بهمعنی پیش و «دما» به ضم دال بهمعنی پشت و دنبال بوده،...» و در مورد «وند» مینویسد: « «وندن» در زبانهای باستان ایران بهمعنای «نهادن» بوده[...] یکی از معناهای «نهادن» واقع شدن و ایستادن برجایی است.[...] و ناچار «وندن» نیز همان معنی را داشته و «وند» که گذشته آن است بهمعنی نهاد، برجایی ایستاد (واقعشد) میآمدهاست» او در ادامه نتیجه میگیرد: پس «نهاوند» یعنی شهر یا آبادی یا قلعهٔ ایستاده در پیشرو و «دماوند» یعنی شهر یا آبادی یا قلعهٔ ایستاده در دنبال و پشت.
ناصرخسرو قبادیانی بلخی در اوایل سفرنامه خود در باب کوه دماوند آوردهاست: «میان ری و آمل کوه دماوند است مانند گنبدی که آن را لواسان گویند». لواسان در زبان پارسی میانه (پهلوی) به معنای تیغه کوهی است که محل طلوع خورشید میباشد.
قصیدهٔ دماوندیه ملکالشعرای بهار هم دربارهٔ این کوه مشهور است.
دماوند در اساطیر ایران جایگاه ویژهای دارد. شهرت آن بیش از هر چیز در این است که فریدون از شخصیتهای اساطیری ایران، ضحاک را در آنجا در غاری به بند کشیدهاست و ضحاک آنجا زندانیاست تا آخرالزمان که بند بگسلد و کشتن خلق آغاز کند و سرانجام به دست گرشاسپ کشته شود. هنوز هم بعضی از ساکنین نزدیک این کوه باور دارند که ضحاک در دماوند زندانی است و اعتقاد دارند که بعضی صداهایی که از کوه شنیده میشود، نالههای هموست.
در تاریخ بلعمی محل زیست کیومرث کوه دماوند دانسته شدهاست و گور فرزند وی هم آنجا دانسته شدهاست. با این تفصیل که چون فرزندش کشته شد خداوند چاهی بر سر کوه برآورد و کیومرث فرزند را در چاه فروهشت. بلعمی سپس از مغان نقل کند که کیومرث بر سر کوه آتش افروخت و آتش به چاه اندر افتاد و از آن روز تا امروز (روزگار بلعمی) ده پانزده بار پرزند و به هوا برشود و از مغان نقل میکند که این آتش دیو را از فرزند او دور دارد. به گفتهٔ تاریخ بلعمی جمشید به طبرستان به دماوند بود که سپاه ضحاک به وی رسید. بنا به روایتی نبرد لشکر فریدون به سپاهسالاری کاوه با ضحاک در حوالی دماوند بود. دماوند بار دیگر در گاه پادشاهی منوچهر مطرح میشود؛ آرش کمانگیر از فراز آن تیری انداخت تا مرز میان ایران و توران را تعیین کند.کیخسرو پادشاه آرمانی، پس از واگذاری سلطنت به لهراسب به دماوند رفته و عروج میکند. بعدها با پا گرفتن اساطیر سامی در ایران برخی شخصیتهای این اساطیر هم با دماوند ارتباطاتی یافتند. از جمله «عوام معتقدند که سلیمان بن داوود، یکی از دیوان را که «صخر المارد» (سنگ سرکش) نام داشت در آنجا زندانی نمود. گویند، بر قلهٔ دماوند، زمین هموار است و از چاهی که بر فراز آن قرار دارد، روشنی بیرون آید.»
در اشعار کهن ایرانی معمولاً نام دماوند در ارتباط با اسطورهٔ به بند کشیده شدن ضحاک ظاهر میشود. فردوسی در شاهنامه در ابیاتی که داستان به بند کشیده شدن ضحاک توسط فریدون را تصویر میکند، چنین سرودهاست:
اسدی طوسی در گرشاسپنامه که به پیروی از شاهنامه سروده شدهاست به این اسطوره اشاره میکند. در اشعار و منظومههای شاعران دیگر از جمله قصیدهای از ناصرخسرو منظومهٔ ویس و رامین از فخرالدین اسعد گرگانی و قصیدهای از خاقانی تلمیح این اسطوره دیده میشود. همچنین گاه در عظمت به دماوند مثل زدهاند.
قصیده دماوندیه اثر ملک الشعرای بهار تنها یکی از چندین شعری است که در مورد دماوند سروده شدهاست. دماوندیه اول او در سال ۱۳۰۰ هجری شمسی با این مطلع آغاز گشت:
قصیدهٔ «دماوندیه دوم» که در سال ۱۳۰۱ توسط همین شاعر سروده شد، از شعرهای معروفی است که دربارهٔ دماوند سروده شدهاست چنین است:
از میان اشعار بسیاری که دربارهٔ دماوند سروده شدهاند، بخشی از قصیدهٔ «دماوندیه» سروده قدمعلی سرامی چنین است:
آشوریان این کوه را کان سنگ لاجورد میانگاشتند. البته ایشان در خطا بودند و سنگ لاجورد از بدخشان میآمدهاست. در زمان تاخت و تاز آشوریها به فلات ایران این کوه بخشی از حدود مادها شمرده میشده و در متنهای آشوری هم بدان اشارهشدهاست. سارگون دوم در لشکرکشی خود سرزمینهای تا کوه دماوند را خراجگزار خود نموده بود. در زمان اسرحدون نیز آشوریها تا پای کوه دماوند لشکر کشیدهبودند. اما به پیشروی ادامه ندادند چون دماوند و آنسوترش کویر لوت را پایان دنیا میپنداشتند.
دیاکونوف سنت گذاردن پیکر مردگان در کوهها را آیین مغانی میانگارد که در دامنه دماوند میزیستهاند و آیین خود را به دیگر جاهای ایران پراکندند. در دامنهٔ دماوند تعداد زیادی گور پیش از تاریخ وجود دارد.
در سده هشتم میلادی در پای کوه دماوند دژی بودهاست که موبدی زرتشتی به نام مَسمُغان و پیروانش در آن میزیستهاند و این دژ به فرمان المهدی خلیفه عباسی ویران گشته و مسمغان نیز کشته شد. مسمغان (به عربی کبیرالمجوس) لقب بزرگان خاندان قارن بوده که تبار پارتی داشته و دارای سرزمینهایی در پای دماوند بودهاند.
غازان خان ایلخان مغول در ۴ شعبان ۶۹۴ (قمری) در لارِ دماوند به دست شیخ صدرالدین غسل کرد و مسلمان شد.
«در حدود العالم آمده که ویمه و شلنبه دو شهرست از حدود کوه دنباوند و اندر وی تابستان و زمستان سخت سرد بود و ازین کوه آهن افتد. (حدود العالم. ص ۱۴۷)»
در دوران سلطنت دودمان پهلوی از نقش کوه دماوند و خورشید در حال تابش از پشت آن به عنوان نماد ایران زمین بهره میبردند.
قله دماوند در فرهنگ کشور ایران مظهر پایداری و استواری است و یک نماد ملی است و تاکنون به عنوان یک اثر ملی ثبت شده و به روشهای گوناگون از آن به عنوان یک نماد ملی یاد میشود.
اثر طبیعی ملی قله دماوند با مساحتی بالغ بر ۲۹۵۰ هکتار در سال ۱۳۸۱ طی مصوبه شماره ۲۲۱ مورخ ۲۱ خرداد ۱۳۸۱ شورایعالی محیط زیست به مجموعه مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوستهاست. این اثر با ۳۹۷۶۱۱۳ تا ۳۹۸۲۱۵۰ عرض جغرافیایی و ۵۹۶۷۶۲ تا ۶۰۳۵۹۷ طول جغرافیایی در شمال ایران و در استان مازندران واقع گردیدهاست. از گونههای مهم گیاهی آن میتوان از بومادران، پیر گیاه دماوندی، اسپرس کوهی و گون نام برد. استفاده بیش از حد از ظرفیت قابل تحمل محیط و همچنین بهرهبرداری پوکه معدنی در اطراف این اثر طبیعی ملی، از مهمترین عوامل تهدیدکننده در تخریب آن بهشمار میآید.
کوه دماوند در سیام تیرماه سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در قالب میراث طبیعی ایران در فهرست آثار ملّی ایران ثبت شد.
در فروردین ۱۳۸۷، خبرگزاریهای ایران اخباری را در رابطه با ثبت کوه دماوند در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو منتشر کردند. این خبرها که از خبرگزاریهای گوناگون مانند خبرگزاری فارس منتشر شد که در آن، کوه دماوند را به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران که در فهرست میراث طبیعی جهانی یونسکو به ثبت رسیده معرفی کردند. اما فریبرز دولتآبادی، معاون سازمان میراث فرهنگی در گفتگو با خبرگزاری میراث فرهنگی این ادعا را رد و آن را سوءتفاهم دانست. وی ابراز کرد: «متأسفانه برداشت اشتباهی از موضوع ثبت دماوند صورت گرفته و این خبر اشتباه است.»
روز ملی دماوند همزمان با تیرگان در مازندران با نام تیرماه سیزده شو در شب سیزدهم آبانماه برگزار میشود. انجمن دوست داران دماوند کوه، هر ساله این جشن را در روز سیزدهم تیر در دامنههای قله دماوند در «شهر رینه لاریجان شهرستان آمل» برگزار میکنند. این جشن به ثبت ملی نیز رسیدهاست. مراسم برف چال نیز یکی دیگر از مراسمی است که در اواسط اردیبهشت در شهرستان آمل، در مرتع اَسک وش بین رینه و پلور انجام میشود. هر سال در فصل بهار برفهای باقیمانده از زمستان در دامنهٔ کوه دماوند جمعآوری میشود و در گودالی ریخته میشود. این کار، یک دوراندیشی و پیشبینی است تا آب کافی برای تابستان ذخیره شود. پس از پایان مراسم، جشن و خوردن غذاست که فقط مردها حق شرکت در آن را دارند. زنها در روستای اسک میمانند و مراسم و جشن مربوط به خود را برگزار میکنند.
موسیقی ملی کوه دماوند در روز جشن تیرگان در سال ۱۳۹۱ با صدای سالار عقیلی در بین ۹ هزار نفر رونمایی شد.
در یک صد سال گذشته تصویر کوه دماوند بارها بر روی یا پشت اسکناسهای رسمی منتشره ایران به چاپ رسیدهاست:
اولین کسی که ادعای صعود به دماوند را کردهاست ابودلف خزرجی است که در سال ۲۹۲ ه (۹۰۵م) در سفرنامه خود به صعودش اشاره کردهاست و شرحی از قله دماوند دادهاست. پس از وی قزوینی، مسعودی، ابن فقیه و نیز ناصر خسرو اشاراتی به صعود دماوند داشتهاند.
در زمانهای قدیم عدّهای خود را به قلهٔ دماوند رسانیده بودند. ناصر خسرو در سفرنامهاش نوشتهاست که گویند بر سر دماوند چاهی است که نوشادر و کبریت (گوگرد) از آن گیرند. صاحب آثار البلاد و اخبار العباد با نقل قولی دست دوم میگوید که عدّهای از اهالی آن نواحی میگفتهاند که در طی پنج روز و پنج شب به قلهٔ دماوند رسیدهاند و قلهٔ آن را مسطح با مساحت صد جریب یافتهاند گرچه از دور به مخروط میماند.
اما اولین صعود اروپاییان به قله دماوند را میتوان به توماس هربرت انگلیسی در سال ۱۰۰۶ش (۱۶۲۷م) از جبهه جنوبی نسبت داد. پس از وی صعود موفقیتآمیز به قلهٔ دماوند در سال ۱۸۳۷ توسط تیلر تامسن صورت گرفتهاست. همچنین نخستین صعود مستند ایرانی به این قله، به سال ۱۸۵۷ بازمیگردد که تیم سرهنگ محمدصادقخان قاجار ارتفاع آن را ۶۶۱۳ ذرع تعیین نمود.
برای رسیدن به قله دماوند، مسیرهای مختلفی وجود دارند که شناختهشدهترین آنها این جبههها هستند:
آسانترین این مسیرها جبهه جنوبی و سختترین آنها جبهه شمالی است. سه جبهه شمالی، جنوبی و شمال شرقی در نزدیکی روستاها قرار گرفتهاند و همچنین همگی دارای جانپناه در میان راه هستند. در مسیر جنوبی، آبشاری وجود دارد که همهٔ سال یخزدهاست و تنها در تابستانهای بسیار گرم، جاری میشود که به همین دلیل به آن آبشار یخی گفته میشود. این آبشار با قرار داشتن در ارتفاع ۵۱۰۰ متری، از نظر ارتفاع از سطح دریا مرتفعترین آبشار خاورمیانه است.
تاکنون ۷ جانپناه و پناهگاه در مسیرهای اصلی صعود دماوند ساخته شدهاست که عبارتند از:
به علاوه قرارگاههای کوهنوردی پلور در جبهه غربی و رینه در جبهه جنوبی تسهیلاتی مانند وسیله رفتوآمد تا پای صعود، امکان شبمانی و راهنمای کوهنوردی ارائه میدهد.
آبشار یخی در جبههٔ جنوبی کوه دماوند آبشاری یخ زده وجود دارد که در جهان منحصر به فرد است. بلندی آن ۷ متر و قطر آن ۳ متر میباشد. یخ آن هیچگاه ذوب نمیشود. در فصل تابستان، هر روز بر اثر تابش آفتاب در حدود ظهر و یک ساعت بعد از ظهر، دمای هوا به بالای صفر میرسد و به دنبال آن آب بسیار کمی جاری میشود و در حدود ۴ بعد از ظهر، دمای هوا به زیر صفر میرسد و یخ ذوب شده دوباره منجمد میشود و به این ترتیب آبشاری یخی پدید میآید که همواره یخ زدهاست. در بالای این آبشار گودالی وجود دارد که در تمام طول سال پوشیده از برف است. آبشار یخی کوه دماوند با قرار داشتن در ارتفاع ۵۱۰۰ متری، از نظر ارتفاع از سطح دریا مرتفعترین آبشار در خاورمیانه میباشد.
در ارتفاعات مختلف کوه دماوند، گیاهان فراوان و گوناگونی میرویند که برخی از آنها فقط در یک ارتفاع خاصی دیده میشود. گیاهان این منطقه که به اسم دماوند نامگذاری شدهاند عبارتند از: کلاه میرحسن دماوندی، کزل دماوندی، بومادران دماوندی، پیرگیاه دماوندی، ریش قوش دماوندی، فراموشم مکن دماوندی، زنگولهای دماوندی، کتانی دماوندی و ماشک دماوندی. در ارتفاع ۳۲۰۰ تا ۳۵۰۰ متر علف و بتههای بلند و خاردار و به هم پیوسته وجود دارند. برخی از انواع بتههای خاردار دماوند عبارتند از: کلاه میر حسن دماوندی، خارپشتی، گونههای هزار خار (مانند گون)، بتههای بنفش رنگ اسپرس پشتهای و گچ دوست گل سنگی. از گونههای ورموت (افسنتین) نیز در دماوند وجود دارند که عبارتند از: درمنهٔ کوهی، درمنهٔ معطر، درمنهٔ کوهسری و گونهٔ فراوان درمنهٔ شرقی. برخی دیگر از گونههای گیاهای دماوند عبارتند از: کاج آلپ، اسپرس کوهی نیمه کروی، گون، یاسمن صخرهای، ازمکی کوهسری، پیربهار دنایی، شبدر شاه بلوطی، ترشک کوهسری، دغدغک البرزی، پلاخور بوتهای، گالش انگور، تیره گل، نسترن وحشی، قفقازی، رُز گردآلود، گز، علف بره، چمن آراراتی، چمن گندمی آسیای مرکزی، جاروی علفی بامی، علف قرمز، جو چمنزار، ملیکای بی زبانک، علف صورتی، چاودار هراتی، شبه یولاف شکننده، ریش سنبل، خشخاش طناز، شکرتیغال و شکرتیغال مشهدی، چون جاشیر، سریش و در جاهای مرطوب زبان طلا، پیرسنبل، قدومهٔ پرشاخه، جعفری فرنگی معطر، بادرنجبویهٔ دنایی، خاکشیر تلخ کوتوله، گل بی مرگ طلایی، پنجه برگ نقره گون، آزاد بری، پنجه برگ همدانی، دنایی، سنبلهٔ ارغوانی و مینای پرکپهٔ برگ نقرهای. دامنهٔ کوه دماوند در ارتفاع ۲۰۰۰ تا ۳۵۰۰ متری کاملاً پوشیده از شقایق است. این شقایق منحصر به فرد در دنیا شناخته شدهاست و با نام شقایق لار و رینه در کتابهای معتبر گیاهشناسی جهان به ثبت رسیده. همچنین این منطقه از لحاظ مرتع و چراگاه بسیار غنی است؛ حتی در ارتفاعات بلند دماوند نیز (زیر چهار هزار متر) از این بابت فقر چندانی وجود ندارد.
این منطقه به دلیل موقعیت ویژهٔ آن که از شمال به جنگل و از جنوب به کوههای هممرز کویر مشرف است، میزبان انواع مختلفی از جانوران است، از جمله:
جانوران شکارچی چهارپا روباه، شغال، سگ و گرگ در پیرامون دماوند پراکندهاند. این جانوران تا ارتفاع ۴۰۰۰متری کوه دماوند هم دیده میشوند. خرسها هم در این منطقه وجود دارند، اما بیشتر در غرب و شمال دیده میشوند و از ارتفاعات بلند دوری میکنند.
جانوران گیاهخوار کلوبز، قوچومیش، گراز، خرگوش. به جز حیوانات گراز و خرگوش که در دشتهای کوهپایهای کوه دماوند زندگی میکنند، دیگر جانوران فصلهای گرم را در ارتفاعات سپری کرده و با سرد شدن هوا به مرور ارتفاع کم میکنند. این جانوران تا ۵۰۰۰ متری هم بالا میروند.
پرندگان از پرندگان شکارچی، عقاب طلایی، جغد و خفاش را میتوان نام برد. دیگر پرندگان این منطقه تیهو، کبک، بلدرچین، سینه سیاه و طوطی دارکوب هستند.
دیگر جانوران تقریباً ۵ نوع مار، انواع عقرب، بزمجه، انواع خانوادهٔ موشها و گورکن در این منطقه دیده میشوند. بیشتر گزندههای این محدوده سم مهلکی ندارند؛ حتی نیش خطرناکترین خزندهها نیز تا چند ساعت پس از گزش قابل درمان است. در کوه دماوند، گزندگان در ارتفاعات بالاتر از ۴۰۰۰متر، بسیار کم به چشم میخورند.
بر روی قلهٔ دماوند، لاشهٔ یخ زدهٔ چند حیوان دیده میشود. این لاشهها چندین سال است که در این مکان دیده میشوند و شامل حیواناتی مانند گوسفند و بز کوهی است. دلیل راهیابی این حیوانات به قلهٔ کوه دماوند و مرگ آنها به خوبی مشخص نیست؛ شاید به دلیل وجود گاز گوگرد، سرما، گرسنگی یا غیره مرده باشند.
مهمترین عوامل آسیب به دماوند عبارتاند از:
مشکلات دیگری که کوه دماوند و محدودهٔ پیرامون آن را تهدید میکنند عبارتاند از: ساختوساز بیضابطه، تصرف منابع طبیعی برای استفادهٔ غیرقانونی و شخصی، افزایش جمعیت انسانی و خودروها، حضور بیش از اندازهٔ گردشگران بدون آنکه آموزشهای لازم در رابطه با طبیعتگردی و حفظ محیط زیست به آنها داده شود، نوشتن یادگاری در طول مسیر (بهویژه بر فراز قلهٔ دماوند)، نصب تابلوهای یادبود و پرچمهای گروهها و یادگاریهای کشتهشدگان، کمبود اقامتگاه و تبلیغات نامناسب.