دهاقان مرکز شهرستان دهاقان و در فاصله ۹۶ کیلومتری جنوب غربی شهر اصفهان در مرکز فلات ایران و در دامنه شرقی کوه‌های زاگرس واقع شده‌است.

وجه تسمیه

در وجه تسمیه دهاقان اختلاف نظرهایی وجود دارد

1. دهاقان معرب «دهاگان» است. دهاگان از دهگان به معنی محاسب و دهدار مشتق شده‌است. بر واژه دهگان الف تحسین افزوده شده و به دهاگان بدل گردیده که معرب آن دهاقان است.
2. دهاقان از واژه عربی دهاق به معنی پر گرفته شده‌است که اشاره به این دارد که این منطقه در قدیم منطقه‌ای غنی از نظر منابع طبیعی بوده‌است
3. دهاقان مقتبس از لغت طاقان می‌باشد که هنوز هم در همان منطقه به این شهر تاقان یا تاقون گفته می‌شود. (طاقان را به دلیل سبک معماری ساختمان‌های کهن آن شهر در عهد ساسانی بر روی این شهر گذاردند)

چون در زبان‌شناسی گفتار بر نوشتار پیشی دارد تاقون به چم شهر پر از تاق و چشمه درست تر به نگر میرسد

جغرافیا

موقعیت جغرافیایی ۵۱ درجه و ۳۹ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۱ درجه و ۵۶ عرض جغرافیایی می‌باشد. ارتفاع از سطح دریا ۲۱۵۰ متر می‌باشد.

اقلیم

دهاقان دارای آب هوای سرد و کوهستانی با زمستانهایی سرد و تابستانهایی نسبتاً معتدل می‌باشد.

جمعیت

بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۰) جمعیت دهاقان ۱۷٬۱۰۸ نفر می‌باشد.

مردم شناسی

دین و مذهب

دین اکثریت قریب به اتفاق مردم اسلام و مذهب آنان شیعه‌است.

مشاهیر

• جهانگیر خان قشقایی، فیلسوف، عارف و مجتهد.

آیت الله علی محمد دهاقانی (نورشرق) از شاگردان میرزا جهانگیرخان قشقایی

• سید جعفر طباطبایی عقدایی ، فقیه و مجتهد شیعی.
• سید قنبر سید البابا (اولولباب)، عارف، عالم معاصر
• سید رسول ریشی دهاقانی، عالم دین و مرد سیاست، مبارز فرقه گرایی و بابی گری در زمان ناصرالدین شاه قاجار با فرمان مستقیم امیر کبیر

مراکز علمی و فرهنگی

• دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان
• دانشگاه پیام نور دهاقان

آثار باستانی

آثار و بقایای تاریخی موجود در شهر نیازمند بررسی وکاوش هستند.

• مسجد میر: براساس مطالعات میراث فرهنگی استان اصفهان قدمت آن به اواخر دوره سلجوقی و اوایل دوره ایلخانی می‌رسد. این مسجد در وسط بازار و در شمال مسجد جامع واقع است. این مسجد در حال خراب شدن است رطوبت ناشی از برف و باران عامل مهم تخریب بناست
• مسجد جامع دهاقان (مسجد حاج میرزابابا):این بنا از بناهای اوایل دوره قاجاریه ساختمان آن دارای یک هشتی در مسیر ورودی یک حیاط کوچک و شبستانی (ستوندار) است که پوشش آن را به شیوه چهارضربی اجرا کرده‌اند شبستان با آجرهایی با ابعاد ۵*۲۰*۲۰ سانتیمتر در راستای محور قبله با سه ردیف ستون، سه تایی از جنس آجر برپا شده‌است. محراب مسجد دارای تزئینات مقدس و گچبری‌هایی با نقوش اسلامی است. در پشت بام این بنا یک ساعت آفتابی واقع است که کاربرد آن تشخیص ظهر و زمان اذان نمازهای ظهر و عصر بود
• خانه حسینقلی خان خطایی :این خانه در محله قلعه واقع است. حسینقلی خان خطایی حکمران یک صد سال پیش دهاقان بود این خانه با مصالحی چون خشت به عنوان مصالح اصلی و ساختاری و آجر به عنوان مصالح فرعی برپا شده‌است
• مقبره سلطان محمد :این مقبره که بنایی است نوساز و از یک فضای مسقف ساده تشکیل شده‌است حاوی یک سنگ قبر کامل و بخش کوچکی از یک سنگ قبر است. قدمت این مقبره به سال ۷۵۵ هـ. ق بر می‌گردد. این مقبره در کنار بازار واقع است و نشان از قدمت این قسمت شهر دارد. مساحت کل بنا ۱۰۴ متر مربع است که ۴۰ متر مربع آن حیاط تشکیل می‌دهد.
• بقعه بابا شیخ حسین انصاری و بی بی خاتون فرزندان جابربن عبدالله انصاری
• مقبره باباعلیشا کنار جوی باباعلیشا و رودخانه و در سمت شمال غربی شهرقرار گرفته‌است.

جاذبه‌های گردشگری

بقعه بابا شیخ حسین انصاری و بی بی خانون، بقعه باباعلیشا، چشمه زینعلی، چشمه سروردی، چشمه قنات نووی، ارتفاعات جنوبی دهستان گلشن، چشمه‌های سُورمَنده و باغ سرخ، چشمه مُردَنگ، دره شاه (دره پیروزی)، مناظر طبیعی چشمه علی، مسجد میر، مسجد جامع دهاقان، خانه‌های تاریخی حسینقلی خان خطامی، پل تاریخی معروف به پل سطل یا پل آب بر، سد تاریخی همگین، آسیاب آبی محمد رحیم بیگ، مسجد پوده و منطقه آستانه. همچنین یکی از دیدنی‌های این شهر بازار مسقف قدیمی آن است که در گذشته نه چندان دور از رونق و اعتبار زیادی برخوردار بوده‌است ولی باتوجه به گسترش شهرنشینی و استفاده از روش‌های جدید خرید و فروش از رونق آن کاسته شده‌است ولی همچنان زیبایی‌های خاص خود را دارد.

محیط زیست

اکوسیستم

بواسطه ریزش فاضلاب‌های شهری بداخل آب‌های جاری اکوسیستم این منطقه تغییر کرده‌است. ریزش فاضلاب‌های شهری به قنات‌های قدیمی (مانند قنات‌های حسین‌آباد و قلقله) و جویهای آب کشاورزی و رودخانه و جاری شدن آن در سطح وسیعی از زمینهای کشاورزی. نتیجه: آلوده شدن زمین‌های کشاورزی و آبهای تحت‌الارضی و تخریب باغات و خشکیدن درختان چندین ساله (گردو و گلابی و غیره) و بروز امراض صعب العلاج به واسطهٔ استفاده از آب و هوای آلوده و محصولات کشاورزی آلوده. علاوه بر خشکسالی، حفر بی‌رویهٔ چاه‌های عمیق. نتیجه:اتلاف غیراصولی و پایین رفتن سطح منابع آب‌های زیرزمینی و خشکیدن قناتها و چشمه سارهای قدیمی (قنات لورک یا قلعه نوی، قنات خیرآباد و چشمهٔ بزرگ زینعلی و غیره)

گل‌ها و گیاهان

• گلسرخ در دهاقان بوفور چه در منازل وچه درمزارع یافت می‌شده‌است که متأسفانه در حال حاضر رو به کاستی است.
• گل رز دهاقان در رنگهای مختلف شهرت دارد (خصوصاً نوع گلخانه‌ای آن)
• گل نسترن (خوشه‌ای رونده)
• بن گل (پایه گلسرخ) اهلی در خانه‌ها و باغ‌ها و بصورت وحشی در صحراها زیاد است
• گل لاله در رنگ‌های سفید، زرد و صورتی در مزارع و صحراها (خود رو) در اوایل بهار ظاهر می‌شود
• گل لاله سرنکون دهاقان معروفیت دارد (در صحراها و کوهستان‌های اطراف)
• گل حسرت در انواع سفید و صورتی بصورت وحشی در اواخر پائیز از زمین سر می‌زند و شباهتی بگل زعفران دارد
• سنبله بصورت وحشی در اوایل بهار سر می‌زند
• گل زنبق بصورت اهلی در باغچه‌ها و بصورت وحشی در صحرا هاوجود دارد
• گل ختمی در انواع سفید، صورتی، قرمز در مزارع و صحرا بطور خودرو می‌روید و چند ساله است و مصرف داروئی دارد
• گل گاوزبان بصورت خودرو در باغ‌ها و بیابان می‌روید و مصرف داروئی دارد
• نوعی از خانواده گل داوودی زرد در اوایل بهار در کنار جویبارها و چشمه‌ها می‌روید
• گل ارونه در صحراها می‌روید
• گل کلاسیر بصورت سنبله‌ای بنفش و چتری سفید در مزارع و صحراها بوفور یافت می‌شود
• گل موسیر بصورت وحشی در صحراها و کوهستان‌ها می‌روید
• گل خبازی (پنیرک ویا مامیران) مصرف داروئی دارد
• گل بومادران به رنگ زرد و بوی خاصی داردو مصرف داروئی_ رویش خودرو دارد در صحراها و باغ‌ها یافت می‌شود
• آویشن در دونوع زیره‌ای و شیرازی در کوهستان‌ها و بیابان‌ها می‌روید معطر وطعم دهنده است
• طرپه (ترشک) بصورت خودرو می‌روید و در تهیه آش‌ها و سوپ‌ها مصرف می‌شود

پانویس

منابع

• جغرافیای استان اصفهان. ناشر آموزش و پرورش
• «پرتال استان اصفهان - دهاقان (سمیرم سفلی)». Internet Archive. ۲۰۱۲-۰۷-۱۸. بازبینی‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۱۴. 
• «سایت فرمانداری شهرستان دهاقان». سایت فرمانداری شهرستان دهاقان. بازبینی‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۱۴. 
• «سایت رسمی شرکت آب منطقه‌ای اصفهان». شرکت آب منطقه‌ای اصفهان. بازبینی‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۱۴. 
• خالصی، عباسعلی. «وب سایت رسمی دفتر فرهنگ اسلامی». وب سایت رسمی دفتر فرهنگ اسلامی. ۲۰۱۴-۱۰-۱۴. بازبینی‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۱۴. 
• «شهرداری دهاقان». شهرداری دهاقان. بازبینی‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۱۴.