19.5K
خمینیشهر یکی از شهرهای استان اصفهان در مرکز ایران است. این شهر در پیش از انقلاب ۱۳۵۷ همایون شهر و پیش تر از آن سِدِه (سه ده یا سه دژ) و...
خمینیشهر یکی از شهرهای استان اصفهان در مرکز ایران است. این شهر در پیش از انقلاب ۱۳۵۷ همایون شهر و پیش تر از آن سِدِه (سه ده یا سه دژ) و ماربین نامیده میشد. این شهر در بخش مرکزی شهرستان خمینیشهر قرار دارد. جمعیت آن طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران برابر با ۳۱۹٬۷۲۷ بوده و پس از تهران، متراکمترین شهر ایران است.
شهر خمینی شهر با مساحت برابر ۱۷۵ کیلومتر مربع، در منطقهٔ بلوک ماربین و در ۱۲ کیلومتری شمال غربی اصفهان واقع شده و ازشمال به شهرستان برخوار و میمه، از شرق و شمال شرقی به شهرستان اصفهان، شمال غربی وغرب به شهرستان نجف آباد، و از جنوب به مرزهای قانونی شهر درچه محدود میشود. نواحی شمال وشمال غربی آن را کوههای محمودآباد با ۲۴۷۳ متر و سرچاه ۲۲۵۰ متر و کوه صالح با ۲۵۱۱ متر فراگرفته و نواحی جنوبی وخاوری آن را دشت همواری پوشاندهاست. در شمال شهر ارتفاعات سید محمد و پلارت با ارتفاع ۲۴۵۰ متر (محمودآباد)، زیبایی خاصی به منطقه دادهاست. ارتفاع شهرستان از سطح دریا، حدود ۱۵۹۵ متر و به قولی ۱۶۰۲ متر است؛ بنابراین، ۱۸ متر از اصفهان مرتفع تر میباشد. موقعیت جغرافیایی شهر خمینی شهرً ۴۵ َ۳۱ °۵۱ طول شرقی وً ۰۰ َ۴۱ عرض شمالی است. در برخی کتب دیگر طول و عرض جغرافیایی خمینی شهر را چنین محاسبه نمودهاند ۵۱ درجه و ۳۵ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و۳۲ درجه و ۴۱ دقیقه عرض شمالی از استوا، و نیز ۴۰ دقیقه و ۳۲ درجه عرض جغرافیایی و ۳۳ دقیقه و ۵۱ درجهٔ طول جغرافیایی. در این ناحیه شاخههایی از زاینده رود به صورت مادی و کانال آبرسانی مورد استفاده قرار میگیرد بهعلاوه تاکنون هفت رشته قنات، ۱۳۰ حلقهٔ چاه عمیق، و ۶۰ حلقه چاه نیمه عمیق، در خمینی شهر حفر شدهاست. در حال حاضر، از نظر بافت شهری این شهرستان به دو قسمت بافت قدیمی و جدید، تقسیم میشود بافت جدید این شهرستان پس از انقلاب اسلامی ایران آغاز و در حال گسترش است شهرک اقماری منظریه نیز از نوع همین بافت است. بافت قدیمی خمینی شهر از جنوب این شهر، تا بافت جدید شهری ادامه دارد. در این بافت ساختمانهای نسبتاً قدیمی و بعضی از ساختمانهای جدید وجود دارد. این بافت که همان خمینی شهر است از سه محله ورنوسفادران، خوزان، فروشان تشکیل شدهاست.
چند محله با قدمت زیاد در این شهر وجود دارد.
۱-ورنوسفادران(شامل محله های گارسله، زاغ آباد، باولگان، گاردر و کوشکباج)
2-خوزان(شامل محله های کووز، فتح آباد و شمس آباد)
3-فروشان(شامل محله های درب سید، قلعه آقا، لادره، محله نو و آنفلکا)
4- اندآن
5- آدریان
6-هرستان
7- قرطمان(کرتمان)
8-جوی آباد(قدیم و جدید که ساکنان آن اغلب بختیاری اند)
9-وازیچه
10-کهندژ
11-دستگرد قداده
12-اسفریز
از بخش های جدید می توان موارد زیر را نام برد:
1-منظریه و ارغوان
2-هفتصد دستگاه
3-قائمیه(کشتارگاه سابق)
4-پاسداران
5-کوی کارکنان دانشگاه صنعتی(باقرالعلوم)
از بخش های صنعتی و کارگاهی آن می توان موارد زیر را نام برد:
1-منطقه صنعتی دوشاخ
2-منطقه کوکوچی(کوه کوچک)
این، شهر که در گذشته به نام سده میشناختند در ادوار گذشته بخشی از بلوک ماربین از توابع اصفهان محسوب میشده که این قسمتها دارای آب کافی و خاک حاصلخیز بودهاست. در ابتدا شامل سه روستا یا سه ده به نامهای پریشان یا فروشان یا پروشان، خوزان یا خیزان، ورنوسفادران یا بن اصفهان بودهاست. به همین علت به سده شهرت یافت. هر یک از روستاهای تشکیل دهنده سده، خود بعلت خاصی نام گرفتهاست. در کتاب نصف جهان فی تعریف اصفهان ذکر شده که: فریشان را معرف پریشان و پریشان خود مخفف پریوشان است که از نام زنی به اسم پریوش که در زمان قدیم بنای این قریه را نهاده و به نامش منسوب گشتهاست.
خوزان (خوزوان) از واژه «خوز» و «ان» نشانه کثرت و جمع تشکیل شدهاست. خوز در سنگ نوشتههای شاهنشاهان هخامنشی به صورت xuvata (uvaja)<nEK و به قوم عیلامیان و سرزمین آنها گفته میشد که در منطقه کوهستاهی بینالنهرین تا فلات ایران گسترده شدهاست.
در محله خوزان، کهندژ قرار دارد که وصف آن چنین آمدهاست: در محله خوزان واقع در خمینی شهر، قلعه دفاعی مهمی به نام کهندژ وجود داشته که خرابههای آن در محله مزبور موجود است، کوی بزم نیز از دیگر محلههای کهن خوزان میباشد، که این محل به جشنهای سده در این شهر هویت و واقعیت بیشتری میبخشد.
به هنگام حاکمیت سلجوقیان ورنوسفادران توسط ملکشاه سلجوقی نامگذاری شد که نام اجداد قوم «ورنوسی» (گارد سلطنتی ملکشاه) بودهاست (البته این ادعایی است که تا بحال هیچ سندی برای اثبات ان ارائه نشدهاست). در زمان فتح اصفهان توسط حمله افغانها، اهالی این منطقه تا حد توان مقاومت نمودند، چنانکه سرکیس گانهیچ نتز در کتاب «سقوط اصفهان» مینویسد، افغانها نتوانستند دهکدههای خیزون (خوزان) و بن اصفهان (ورنوسفادران) را تصرف کنند، چون ساکنان این دو دهکده سخت با آنان به مخالفت برخاستند.
دکتر سیروس شفقی در کتاب خود بنام «جغرافیای اصفهان»، معتقد است که مقارن کوچ عدهای از ساکنان منطقه اصفهان در نیمه دوم هزاره چهارم، قبل از میلاد مسیح، آبادیهای کوچکی در محل فعلی شهر اصفهان و سرتاسر زاینده رود وجود داشته که باآمدن عدهای از شمال به فلات مرکزی پرجمعیت آنها افزوده شد و دهات جدیدی به وجود آمدهاست، براین اساس میتوان قدمت اولین کانونهای جمعیتی این خطه را به دوران قبل از اسلام مربوط دانست و در روایات دیگر نیز آمده: حمله اسکندر به سه دژ، گاردژ، کهندژ و دیمیردژ که در این منطقه واقع شده بودند باعث ویران شدن آنها به دست اسکندر مقدونی گردیده و این منطقه تا دوران پادشاهی ساسانیان(۲۲۴ میلادی) یعنی تا ۶ قرن بعد به صورت بیابانی بی آب و علف باقی ماند. تا آنجا که پیروز شاه ساسانی به سلطنت رسید و به دژ آمد و بنا به خواسته او بار دیگر این محل آباد شد، وی دستور حفر قناتی داد که به نام خودش به قنات «پیروز شاهی» معروف گردید، و به دستور پیروز شاه مردم متفرق شده، گردهم آمدند و زمینهای ده خوزان و پروشان بین مردم تقسیم شد.
به روایتی دیگر سده یکی از مراکز زرتشتیان بوده که هر ۱۰۰ روز یکبار جشنی به نام جشن سده در آتشگاه بر پا میگشته که به همین دلیل اسم آن را سده نهادهاند.
خمینی شهر درسالهای نه چندان دوریکی ازتولیدکنندگان اصلی گلابی در سطح استان و کشور بود. باغ داران این شهرعلاوه برشاه میوه، گلابی دوفصله وانواع دیگرگلابی محصولی منحصربه فردوبومی به نام سیبری تولید میکنند این میوه خوشمزه، آبدار، تردوباطعم گلابی است که رایحه سیب راهمراه داد. گفتنی است این شهر تولیدکنندهٔ بهترین تنباکو ی طلایی جهان میباشد که تماماً به کشورهای خارجی صادر میگردد. همچنین این شهر از بزرگترین تولیدکنندگان گل، انواع کاکتوس و محصولات گلخانهای میباشد بهطوریکه بزرگترین شهرک گلخانهای کشور در این منطقه قراردارد.
خمینی شهر از بزرگترین شهرهای استان اصفهان بوده و از نظر موقعیت علمی دانشگاهی و صنعتی قابل توجه میباشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر ازبزرگترین وپرافتخارترین دانشگاههای آزادایران بابیش از۱۰۰۰۰ دانشجو میباشد. همچنین دانشگاه صنعتی اصفهان، شهرک علمی وتحقییقاتی استان اصفهان واولین پارک رشدعلم وفناوری یونسکودرخاورمیانه در این شهر واقع شدهاست و تحت مدیریت اصفهان میباشد. ودانشگاههایی مانند راغب اصفهانی، فیض الاسلام، پالایش، جهاددانشگاهی، پیام نور و .. نیز در این شهر وجود دارد.
از صنایع این شهر میتوان سنگبری، موزائیک سازی، خاتم کاری، قلمزنی، تولیدی ظرف ملامین، نساجی، دباغی، حوله بافی و کشاورزی را نام برد که بیشتر کارخانههای سنگبری در شهرک صنعتی محمودآباد و شهرک صنعتی دوشاخ قرار دارند و از شهرتی جهانی برخوردار میباشد (پایتخت سنگ ایران).
مردم خمینی شهر به زبان فارسی و لهجهای که شباهت کمی به مردم اصفهان دارد (به نام لهجهٔ سدهای) صحبت میکنند اما در محله ورنوسفادران، توسط برخی از مردم گویشی به نام ولاتی (پهلوی) استفاده میشود. (این گویش در اطراف اصفهان نیز بکار میرود) این زبان در حال فراموشی است، و نیاز به همت بیشتر برای زنده نگه داشتن آن میباشد.
از بناهای تاریخی خمینی شهر میتوان از: غار دستکند قهرمان به قدمتی به دوران عیلامی، در کوه لادُر، خانه ی تاریخی زهتاب خوزان، عصارخانه صفوی محله گارسله در بازارقدیم ورنوسفادران، ایوان جنب امامزاده سید محمد، مجموعه حمامهای اندوان، مجموعه حمامهای گاردر، مسجدگلوله مسجد آخوند، مسجد ملا محسن، گورستان ورنوسفادران، مسجد لادره، مسجد ملاحیدر علی، مسجد گاردر، خانه ی تاریخی مجیر، مسجد آقا علی اکبر، مسجد ابوالبرکات، مسجد امام حسن عسگری، مسجد جامع فروشان، امامزاده سید ابراهیم ورنوسفادران، حسینیه لادره، کلاس قرآن، حمام درب سید، حمام کوز، خانه ی تاریخی سرتیپ سدهی، برج کبوتر بوستان مهر، مسجد جامع خوزان با قدمتی به دوران سلجوقی، عصارخانهٔ صفوی، آرامگاه ابن مردویه، خانه تاریخی خلیلیها واقع در پنج شنبه بازار را نام برد.
از نظر آب و هوا میتوان این شهر را یک منطقه معتدل نامید. برخی مناطق طبیعی این شهر به شرح ذیل است:
مسجد النبی
مسجد امام حسین (ع)
مسجد جامع الزهرا سلام الله علیها منظریه