رَوانسَر یکی از شهرهای استان کرمانشاه در غرب ایران است. این شهر همراه با جوانرود و ثلاث باباجانی تا سال ۱۳۶۹ همگی جز شهرستان پاوه بودند. این شهر مرکز شهرستان روانسر است. بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت شهر روانسر کمی بیش از چهل هزار نفر است

وجه تسمیه

در مورد نام روانسر نظرات مختلفی مطرح شده‌است که بر اساس یکی از آن‌ها به سبب وجود سرآب گنه خانی که سرچشمه رود قره‌سو است، این محل روان-سر یعنی سرچشمه رودخانه ها خوانده شده‌است.

مردم روانسر به زبان کردی و لهجه سورانی اردلانی «روانسری» صحبت می‌کنند.

تاریخ و آثار باستانی

روانسر دارای آثار پیش از تاریخی و تاریخی مهمی است و از این لحاظ در باستان‌شناسی غرب کشور جایگاه ویژه‌ای دارد. قدیمیترین آثار سکونت انسان در اطراف روانسر به دوره پارینه سنگی میانی تا فرا پارینه سنگی بازمی‌گردد که حداقل از حدود ۵۰ هزار سال تا ۱۲ هزار سال پیش را شامل می‌شود که بقایای آن‌ها در غارهای کولیان و جاوری و همچنین رودخانه گراب (آوی خر) یافت شده‌است. از دیگر کشفیات قدیمی روانسر یک دندان آسیای فیل است که مربوط به دوره پلیستوسن است و در نزدیکی شهرک روانسر کشف شده‌است. از آثار دیگر روانسر تپه موسایی و دو تپه مجاور آن است که از اوایل دوره مس و سنگ (حدود ۷ هزار سال پیش) تا زمان‌های اخیر مورد سکونت انسان بوده‌است.

در دوره آشور نیز روانسر یکی از پایگاه‌های این دولت بین‌النهرینی بوده که نیکور خوانده می‌شد و سربازان آشوری مستقر در آن خراج جمع‌آوری شده از منطقه را به آشور می‌فرستادند. دخمه روانسر که مردم روانسر به آن «کۆ شک» می‌گویند در دیواره کوه قله در شمال شرقی روانسر واقع است که به دوره هخامنشی بازمی‌گردد. این دخمه شامل یک اتاقک کوچک است که ورودی آن به سمت شرق و مشرف به رودخانه وشکه رو است. نقش اهورامزدا، یک شخص روحانی و توده‌ای هیزم در سمت راست ورودی این دخمه دیده می‌شود. یک پایه ستون نیز در کنار سراب گنه خانی وجود داردبه اسم «تختی زنگی» که احتمالاً هم‌زمان با دخمه ساخته شده‌است و نشان دهنده وجود یک کاخ یا سازه‌ای کوچکتر در نزدیکی چشمه در دوران هخامنشی است؛ بنابراین روانسر در دوره هخامنشی نیز احتمالاً یکی از مراکز مهم این حکومت در غرب کشور بوده‌است. در دوره اشکانی روانسر شهر کوچکی در غرب روانسر کنونی بوده که امروزه بقایای آن نزدیک چشمه کانی و این (نزدیک پلیس راه) قرار دارد. از دوره ساسانی نیز مجموعه‌ای از ظروف نقره در غار قوری قلعه کشف شده‌است. همچنین گورستانی از دوره صفوی با سنگ قبرهای کتیبه دار به خط کوفی در دامنه شمالی کوه قله وجود داشت که متأسفانه طی سالیان اخیر تابود شده یا به تاراج رفته‌است. این گورستان بزرگ صفوی گویای اهمیت روانسر در دوره صفوی است. روانسر در دوران حکومت اردلان نیز جزو قلمرو حاکمان اردلان بوده‌است.

آثار باستانی روانسر

• تپه‌های سه‌گانه موسایی (از اواخر دوره نو سنگی -حدود ۷ هزار سال پیش- تا دوره اسلامی)
• غار کولیان و غار سراب جاوری (از دوره پارینه سنگی میانی -حدود ۵۰ هزار سال پیش- تا اواخر دوره فرا پارینه سنگی- حدود ۱۲ هزار سال پیش-)
• گوردخمه «کۆشک» (متعلق به دوره ماد)
• تپه کانی و این (متعلق به دوره اشکانی)
• گورستان اسلامی (دورهٔ صفویان و قاجاریه)

معماری سنتی

معماری سنتی روانسر شامل واحدهایی دو طبقه و ایوان دار بود که دیوار طبقه همکف آن از سنگ لاشه و دیوار طبقه بالا اکثراً از خشت ساخته می‌شد. طبقه بالا دارای ایوان مسقف با ستونهای چوبی بود و کلیه اتاق‌ها دارای پنجره‌های کوچک چوبی بودند که معمولاً آبی رنگ بودند. سقف با تیر و چوب یا با شاخه‌های بید و لایه‌ای از کاهگل پوشانده می‌شد. از اتاقهای طبقه همگف برای نگهداری دام و انبار هیزم و غله استفاده می‌شد. خانواده نیز در طبقه بالا مستقر می‌شدند. متأسفانه معماری سنتی روانسر طی دهه‌های شصت و هفتاد بتدریچ تخریب شد و امروز تنها چند نمونه با قدمت بیش از شصت سال در روانسر باقی‌مانده که اغلب در شرق سراب گنی خانی واقع شده‌اند.

اقتصاد

تنها کارخانه توپ دست‌دوز ایران در شهر روانسر مستقر است که به ۳۰ استان و هزار شهر در ایران توپ دست‌دوز صادر می‌کند. سالانه حدود ۳۵۰ هزار توپ دست‌دوز در این شهر تولید می‌شود که تمام آن‌ها توسط زنان تولید می‌شود. یکی از بزرگترین گاوداری‌های ایران در حسن‌آباد روانسر قرار دارد. در سالهای اخیر نیز صنعت پرورش دام و طیور در روانسر رشد بالایی داشته و روانسر در حال حاضر یکی از مراکز اصلی تأمین گوشت مرغ استان است. چندین واحد صنعتی نیز در شهرک صنعتی حسن‌آباد مشغول به کار هستند. شهرستان روانسر به دلیل وجود آبهای فراوان قطب کشاورزی استان کرمانشاه محسوب می‌شود و بیشترین نیروی کاری این شهرستان به کشاورزی اشتغال دارند از عمده محصولات روانسر می‌توان به گندم، جو، نخود، صیفی جات، سبزیجات و خصوصاً ذرت (که دارای بیشترین برداشت در هکتار، در کشور می‌باشد) اشاره کرد. همچنین از سال ۱۳۸۵ تولید گوجه فرنگی گسترش یافته که محصولات آن کارخانه رب گوجه فرنگی روژین را تغذیه می‌کند. شهرستان روانسر به یکی از تولیدکنندگان مهم رب گوجه فرنگی در کشور تبدیل شده‌است.

منابع